Kölenin Çalıştırılması Bâbı ile İlgili Hadisler

3845-) Bize Muhammed b. Müsennâ ile İbn Beşşâr rivâyet ettiler. Lâfız İbn Müsennâ'nındır. (Dediler ki): Bize Muhammed b. Ca'fer rivâyet etti. ki): Bize Şu'be, Katâde'den, o da Nadr b. Enes’den, o da Beşîr b. Nehîk'den, o da Ebû Hüreyre'den, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den naklen rivâyette bulundu. İki kişi arasında ortak mal olup birinin âzâd etmek istediği bir köle hakkında: «Öder!» buyurmuşlar.

3846-) Bana Amru'n-Nâkid rivâyet etti. ki): Bize İsmâîl b. İbrâhîm, İbn Ebî Arûbe'den, o da Katâde'den, o da Nadr b. Enes’den, o da Beşîr b. Nehîk'den, o da Ebû Hüreyre'den, o da Peygamber'den naklen rivâyet etti. kimse bir kulesindeki hissesini âzâd ederse, malı bulunduğu takdirde kölenin hürriyeti onun malındandir. Malı yoksa ağır işler yüklememek şartı ile köle çalıştırılır.» buyurmuşlar.

3847-) Bize bu hadîsi Alî b. Haşrem de rivâyet etti. ki): Bize Îsâ yani İbn Yûnus, Saîd b. Ebî Arûbe'den bu isnadla haber verdi. Şunu da ziyade etti: yoksa köleye adilâne kıymet biçilir; sonra âzâd etmeyenin hissesi için ağır işler yüklememek şartı ile çalıştırılır.»

3848-) Bana Hârûn b. Abdillâh rivâyet etti. ki): Bize Vehb b. Cerîr rivâyet etti. ki): Bize babam rivâyet etti. ki): Ben Katâde'yi bu isnâdla İbn Ebî Arâbe hadîsi mânâsında rivâyette bulunurken dinledim. O bu hadîste: âdilâne kıymet biçilir.» cümlesini de zikretmiştir. hadîsi Buhârî «Şerike» ve «Itk» bahislerinde; Müslim buradan maada «Nüzûr» bahsinin birkaç yerinde; Ebû Dâvûd ile Nesâî «Itk»da; Tirmizî ile İbn Mâce de «Ahkâm» bahsinde muhtelif râvilerden tahrîc etmişlerdir. ve şakîs: Hisse, nasîb demektir. yoksa ağır işler yüklememek şartı ile köle çalıştırılır.» cümlesinin metn-i hadîsten olup olmadığı ihtilaflıdır. Bu babda birçok sözler söylenmiştir. Ezcümle Kâdî Iyâz Şöyle deditir: «Burada köleyi çalıştırma meselesinin zikredilmesinde râviler arasında ihtilâf vardır. Dârekutnî diyor ki: Bu hadîsi Şu'be ile Hişâm, Kat âde'den rivâyet etmişlerdir. Bunların ikisi de en mu'temed râvilerden oldukları halde çalıştırmayı zikretmemişlerdir. Hemmâm da onlara uyarak çalıştırma meselesini hadîs'ten ayırmış; onu Ebû Katâde'nin re'yi saymıştır. Hadîsi Buhârîde bu şekilde tahrîc etmiştir; doğrusu da budur. Ben Ebû Bekri Nisâbûrî'yi-Hemmâm'in rivâyeti ne güzel ve mazbuttur! Katâde'nin sözünü hadîs'ten ayırmıştır; derken işittim...» Iyâz , Asîlî ile İbn Kassâr ve diğer bazı ulemânın: «Çalıştırmayı hadîsten kabul etmeyenler, kabul edenlerden evlâdır; çünkü bu cümle İbn Ömer'den rivâyet edilen diğer hadîslerde yoktur.» dediklerini; İbn Abdilberr'inde aynı sözü söylediğini; bir başkasının mezkûr cümle hakkında: Saîd b. Ebî Arûbe onu Katâde'den rivâyet ederken bâzan söyledi bâzan söylemedi; dediğini kaydettikten sonra: «Bu da gösterir ki, mezkûr cümle ona göre metn-i hadîsten değildir. Nitekim başkaları da aynı şeyi söylemişlerdir.» diyor. Şafiî'nin de aynı fikirde olduğu rivâyet edilmiştir. çalıştırma cümlesini metn-i hadîsten kabul edenler bunlara cevap vermişlerdir. İbn Hazm hadisin otuz sahâbiden sabit olduğunu söylemiş: «Bu haber son derece sahihtir: Binâenaleyh onun ihtiva ettiği ziyadeyi terk etmek caiz değildir...» demiştir. Buhârî şârihi Aynî dahi: «Bu hadîs Şafiî'nin dediği gibi sabit olmasa idi. Buhârî ile Müslim onu «Sahibelerinde tahrîc etmezlerdi.» demektedir. ulemâdan Bazıları Ebû Hüreyre hadîsini bundan evvelki İbn Ömer rivâyetine muhalif görmüş, ondaki (köleyi çalıştırma) cümlesini hadîs olarak kabul etmemiş; kölenin çalış tınlamayacağına İbn Ömer (radıyallahü anh) rivâyetiyle istidlal etmişlerdir. Diğer ulemâ ise iki rivâyet arasında muhalefet olmadığını, yalnız Ebû Hüreyre (radıyallahü anh) hadîsinde çalıştırma ziyadesi bulunduğunu, bu ziyadeyi Buhârî, Müslim ve Tirmizî'nin rivâyet ettiklerini, binâenaleyh onun da sahih olduğunu söyleyerek hadîsi kendilerine delîl göstermişlerdir. ulemâya göre buradaki çalıştırmadan murâd: Hissesini âzâd etmeyen şerikin hakkını ödemek için köleyi çalıştırıp kazandırmaktır. Köle bu parayı kazanıp sahibine ödedikten sonra hür olur. Bazıları: Bundan murâd: Hissesi mukabilinde kölenin sahibine hizmet etmesidir.» demişlerdir. şerif sair hükümler hususunda bundan önceki İbn Ömer rivâyeti gibidir.