Her Nevi Îyiliğe Sadaka Adı Verilebileceğinî Beyan Bâbı ile İlgili Hadisler

2375-) Bize Kuteybetü'bnü Saîd rivâyet etti. ki): Bize Ebû Avâne rivâyet etti. H. Ebû Bekir b. Ebi Şeybe de rivâyet etti. ki): Bize Abbâd b. Avvâm rivâyet etti. Bu râvîlerin ikisi birden Ebû Malik-i Eş-caî'den, o da Rib'î b. Hirâş'dan, o da Huzeyfe’den naklen rivâyer etmişlerdir. Kuteybe hadîsinde Huzeyfe: Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem)... demiş. Ebî Şeybe hadîsinde ise: Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den... ifâdesini kullanmış. - Rasûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) iyilik sadakadır.» buyurmuşlar. Allah'ın razı olduğu bilinen fiildir. Böyle bir fiilin sevabı, sadaka sevabı gibidir. göre «ma'rûf» tâat olduğu bilinen her şey'in ismidir. güler yüzle muamele etmek bile ma'rûftan sayılır. şerif, ehemmiyetsiz bile olsa hiç bir ma'rûfun hakir görü-lemiyeceğine ve iyilik yapmak hususunda cimrilik göstermenin doğru olmadığına delildir.

2376-) Bize Abdullah b. Muhammed b. Esma' Ed-Dubaî rivâyet etti. ki): Bize Ebû Uyeyne'nin azatlısı Vâsıl, Yahya b. Ukayl'den, o da Yahya b. Ya'mer'den, o da Ebû’l-Esved-i Dîlî'den, o da Ebû Zerr'den nalken rivâyet etti ki, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’in ashabından bâzı zevat, Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)’ e, «Ya Resûlallah! Servet sahipleri sevapları alıp gittiler. (Zîrâ) bizim kıldığımız gibi namaz kılıyorlar, bizim gibi oruç tutuyorlar. (Fakat) onları mallarının fazlalarını tesadduk ediyorlar.» demişler. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem): «Size Allah tesadduk edecek bir şey vermemiş mî? Her tesbîh mukoabilinde bir sadaka, her tekbîr bir sadaka, her tahmîd bir sadaka, her tehlil bir sadaka, emr-ibil ma'rûf sadaka, kötülükten nehiy sadakadır. Birinizin cinsî münâsebetinde bile sadaka vardır.» buyurmuşlar. Ashâb: «Ya Resûlallah! Birimiz şehvetini kaza eder de, onda da ecir mi olur?» diye sormuşlar. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem): «Ne dersiniz, o kimse şehvetini haramla tatmin ederse, ona günâh olur mu? İşte bunun gibi helâlde tatmin ettiği zaman da ona sevap olur.» buyurmuşlar. kelimesi (......) şeklinde dahi okunabilir. ile onu tâkîb eden cümlelerdeki «Sadaka» kelimesi merfû ve mansûb olarak rivâyet edilmiştir. Merfû okunduğuna göre mezkûr cümleler birer isti'nâf cümlesidir. Mansüb okunduğuna göre ise teşbih cümlesi üzerine atfedilmişlerdir. îyâz'ın beyânına göre tesbîh, tekbir ve benzerlerine «sadaka» denilmesi, benzetme suretiyledir. Yani sadaka gibi bunların da sevapları vardır. Onlara sadaka ismi verilmesi, mukaabele ve tecnîs suretiyledir. Bazıları: «Bu cümlelerin mânâsı mezkûr tâatlar kendisine sadakadır.» mütâlâasında bulunmuşlardır. bil ma'rûf: İyiliği emretmektir. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) bu cümle ile emr-i bil ma'rûf sayılan her şey'e ayrı ayrı sadaka hükmü verileceğine, kötülükten nehiy dahi ayni hükümde dâhil olduğuna işaret buyurmuştur. ve nehiy kelimelerini nekire olarak söylemesi bundandır. İyiliği emir ve kötülüğü nehiyin sevabı: teşbih, tahmîd ve tehlîlin sevabından daha çoktur. Çünkü emr-i bil ma'rûf nehiy ani'l-münker vazifesi Müslümanlara farz-ı kifâyedir. Hattâ bazen farz-ı ayn olur. Nafile olduğu yer yoktur. Tesbîh ve tahmîd gibi şeyler ise nafile ibâdetlerdir. sevabı bittabi nafilenin sevabından çok olur. Nitekim Buhârî'nin rivâyet ettiği bir hadis-i kutside Allahü teâlâ hazretleri: üzerine farz kıldığım ibâdeti edâ etmekten daha makbul hiç bir şeyle bana yaklaşmamıştır." buyurmuştur. Îmâmü'l-Haremeyn bâzı ulemânın: Farzın sevabı, nafile ibâdetin sevabından 70 derece daha fazladır.» dediklerini ve bu bâbda bir hadîsle istidlal ettiklerini söylemiştir

2377-) Bize Hasen b. Aliy El-Hülvânı rivâyet etti. ki): Bize Ebû Tevbete'l-Rabi' b. Nâfi' rivâyet etti. ki): Bize Muâviye yani İbn Sellâm, Zeyd'den naklen rivâyet etti, o da Ebû Sellâm'ı şöyle derken işitmiş: Bana Abdullah b. Ferrûh rivâyet etti. Kendisi Âişe'yi şunları söylerken İşitmiş: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem): ki Âdem oğullarından her insan 360 mafsal ile yaratılmıştır. Şimdi her kim bu 360 mafsal sayısınca Allah'a tekbîr getirir, hamd eder, tehlil ve tesbîh eyler ve istiğfarda bulunur; insanların yolundan bir taş yahut diken veya kemik atar; bir iyiliği emirveyâ bir kötülüğü nehiy ederse gerçekten o gün kendini cehennemden uzaklaştırmış olarak hareket eder.» buyurdular. Tevbe ki: «Gâlibâ akşamlar, dedi.»

2378-) Bize Abdullah b. Abdirrahman Ed-Dârimİ rivâyet etti. ki): Bize Yahya b. Hassan haber verdi. ki).- Bana, Muâviye rivâyet etti. ki): Bana kardeşim Zeyd bu isnâdla bu hadîsin mislini haber verdi. Yalnız o: -Yahut bir iyiliği emrederse..», bir de «O kimse o gün akşamlar...» dedi.

2379-) Bana Ebû Bekir b. Nâfi’ El-Abdî rivâyet etti. ki): Bize Yahya b. Kesir rivâyet etti. ki): Bize Alîy yani İbnü'l - Mübarek rivâyet etti. ki): Bize Yahya, Zeyd b. Sellâm'dan, o da b. Ferrûh rivâyet etti. O da Âişe'yi şöyle derken işitmiş: Abdullah, dedesi Ebû Sellâm'dan naklen rivâyet etti. ki: Bana Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem): insan... yaratıldı.» buyurdu. hadîsi Muâviye'nin Zeyd'den rivâyet ettiği şekilde rivâyette bulunmuş ve: «O kimse, o gün (kendini cehennemden uzaklaştırmış olarak) hareket eder.» demiştir. kelimesi Müslim'in ekseri nüshalarında bu şekilde rivâyet edilmiştir, Tevbe: Onun yerine galiba buyurdu, demiştir. (631 - 676), hadisin bu şekilde dahi rivâyet edildiğini ve her iki rivâyetin de sahih olduğunu söylüyor. hadis, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) Efendimizin din ve dünyâ ilimlerini son derece ihatalı bir şekilde bildiğine delildir.

2380-) Bize Ebû Bekir b. Ebî Şeybe rivâyet etti. ki): Bize Ebû Üsâme, Şu'be'den, o da Said (19) b. Ebi Bürde'den, o da babasından, o da dedesinden, o da Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)'den naklen rivâyet etti: Müslümana sadaka vermek vacibdir.» buyurmuşlar. üzerine): «Ya bulamazsa, ne buyurursun?» diyenler olmuş; Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem): eliyle çalışır da, hem kendine fayda verir, hem de tesadduk eder.» buyurmuşlar. (Yine) «Ya buna gücü yetmezse ne buyurursun?» demişler, Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) «Muztar kalan, İhtiyâç sahibine yardım eder.» buyurmuşlar. (sallallahü aleyhi ve sellem)’e (tekrar): «Ya buna da gücü yetmezse ne buyurursun?» diyenler olmuş. (Bu suale de): «İyiliği yahut hayırı emreder.» cevâbını vermiş. (Soranlardan birisi) «Şayet bunu yapmazsa ne buyurursun?» demiş. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) «Kötülük yapmaktan kendini tutar; çünkü bu da bir sadakadır.» buyurmuşlar.

2381-) Bize, bu hadîsi Muhammedü'bnü'l - Müsennâ dahi rivâyet etti. ki): Bize Abdurrahmân b. Mehdi rivâyet etti. ki): Bize Şu'be bu isnâdla rivâyette bulundu. hadîsi Buhârî' «Zekât» ve «Edeb» bahislerinde tahrîc etmiştir. Bazıları «Her Müslümana sadaka vermek vacibdir.» cümlesini «Bit'te'kid müstehabdır.» mânâsına almışlarsa da, Ayni «Ala» kelimesinin buna münâfii olduğunu söyliyerek İtirazda bulunmuştur. Zîrâ «Alâ» kelimesi vücûb bildirir. «Hadisin zahiri vücûb ifâde etmektedir. Lâkin Allahü teâlâ hazretleri lütf-u kereminden bunu hafifletmiş, gizli yapılan mendûb ibâdetlerle vücudu İskaat etmiştir.» demiştir. diyor ki: «Vücûbun zahiri mânâsı bir kimsenin yiyeceğini kazanmaktan aciz kaldığım ve ölmek üzere bulunduğunu gören Müslümana hamledilebilir. Zira böyle bir Müslü manın o âcize sadaka vererek hayâtını kurtarması farz olur.» hadisde sadaka mutlak olarak zikredilmişse de, bundan sonra gelen Ebû Hüreyre hadisinde «Her gün» diye kayıtlanmıştır. kirâm, sadakadan atıyye mânâsı anlamış olacaklar ki, «Buna gücü yetmiyen ne yapacak?» diye sormuşlar. Resul -i Ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) de sadakadan umûmi bir mânâ kastettiğini; bu mânânın muztar kalan muhtaçla emr-ı bile marufa bile şâmil olduğunu beyân buyurmuştur. Muztar ve mazlum mânâlarına gelir. ki: İslâm dinî hüsnüniyetle yapılan mübâh fiilleri bile ibâdet saymıştır. Kötülük yapmaktan sakınmak dahi bir ibâdettir. Bunun ibâdet olması, kötülük yapacağı kimseyi rahat ve emniyette bıraktığı içindir. Bu suretle adetâ o kimseye sadaka vermiş gibi olur. Kötülüğü kendi nefsine yapmak isteyip de sonra vazgeçen kimse, kendine sadaka vermiş gibi olur.

2382-) Bize Muhammed b. Râfi' rivâyet etti. ki): Bize Abdurrezzâk b. Hemmam rivâyet etti. ki): Bize Ma'mer, Hemmâm b. Münebbih'den naklen rivâyet etti. Hemmâm, Ebû Hüreyre'nin, Resûlüllah Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem)’den rivâyet ettikleri şudur... diyerek bir takım hadisler zikretmiş ezcümle şunları söylemiştir: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) güneş doğan her gün, insanların her bir mafsalı için bir sadaka vâcib olur. (Meselâ) iki kişinin arasında adaletle hükmetmen bir sadakadır. Hayvanına binmek isteyen bir kimseye yardım ederek, hayvana bindirmen yahut eşyasını hayvana yüklemen bir sadakadır. Güzel söz bir sadakadır. Namaza giderken attığın her adım bir sadakadır. Yoldan eziyet verici şeyleri gidermen dahi bir sadakadır.» buyurdular. hadîsi Buhârî «Kitabu's - Sulh» ve -Kitâbu'l-Cihâd», bahislerinde tahric etmiştir. Parmak kemikleri, mânâsına gelir. Kelime müennes ise de, «Küll» kelimesine bakarak «aleyhi»'deki zamir müzekker olarak kullanılmıştır. Yahut «sülâmâ» kelimesine kemik veya mafsal mânâları tazmin ettirilmiştir. şerifin mânâsı şudur: Kemikler insanın vücûdunda esâs olan uzuvlardır. Zîrâ insanın hareket ve sükûnu ancak onlarla mümkün olur. Binâenaleyh kemikler Allahü teâlâ'nın insana bahşettiği en büyük nimetlerdendir. Her kemik nimetine mukaabil bir sadaka vâcib kılmak suretiyle onların şükrünü istemek, Allahü teâlâ hazretlerinin hakkıdır. Lâkin Hak (Celle) ve Alâ Hazretleri lütf-u merhamet buyurarak bunu istememiş, insanlar arasında adalete riâyet ve yoldan insanlara ezâ verecek şeyleri atmak gibi fiilleri sadaka kabul ederek kullarının şükür borcunu hafifletmiştir. Bu meyânda namaza giderken atılan her adım dahi sadaka sayılmıştır. Bundan murâd: Her adım mukaabilinde bir derece yükseltmek ve bir günâh affetmektir. Onun içindir ki, Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) câmi'e giderken çok adım atmayı teşvik etmiş, koşarak gitmekten nehiy buyurmuştur. kişinin arasında adaletle hükmetmen dahi bir sadakadır...» bir müptedâ haber cümlesidir. Gerçi cümle fiille başlamışsa da, burada fiil Muaydi'yi işitmen, görmenden hayırlıdır.» cümlesinde olduğu gibi burada «Ta'dilu» fi'li «En -Ta'dile» takdirindedir.